Dat vrouwelijk leiderschap de aarde redt, blijkt een mythe
Aan welke eigenschappen moet de ideale leider van nu voldoen? In 2016 werd er aan 16.000 mensen uit dertien landen in Azië, Europa, Noord- en Zuid-Amerika 125 menselijke eigenschappen voorgelegd met de vraag welke van die eigenschappen essentieel zijn in het leiderschap van deze tijd. Het resulteerde in een top tien van belangrijkste kenmerken: expressief, plannen voor de toekomst, beslist, redelijk, loyaal, flexibel, geduldig, veerkrachtig, intuïtief en coöperatief.
Dezelfde 125 eigenschappen werden aan een even grote groep voorgelegd met de vraag of zij deze als mannelijk, vrouwelijk of geen van beiden zouden kwalificeren. Het bleek dat acht van de tien eigenschappen toebedeeld werden aan vrouwen. De eigenschappen beslist en veerkrachtig werden als meer mannelijk gezien. Daarnaast werden empathie en kwetsbaarheid door de onderzoekers gezien als essentieel voor innovatie. Een van de conclusies uit dit onderzoek was dat er een grote vraag is naar ‘vrouwelijk’ leiderschap om innovatie meer van de grond te krijgen.
Nu ben ik zelf van mening dat alle genoemde eigenschappen door zowel mannen als vrouwen ingevuld kunnen worden. Het zijn menselijke eigenschappen. We hebben ze ooit ten onrechte specifiek toegedicht aan man of vrouw, maar dat schrijf ik liever toe aan een misinterpretatie van onze culturele geschiedenis.
‘The Athena Doctrine, how women (and the men who think like them) will rule the future’, waarin dit onderzoek beschreven wordt, is een New York Times bestseller over hoe vrouwelijke warden onze grootste problemen kunnen oplossen en een bloeiende toekomst garanderen. De titel vind ik veelzeggend. Van de 64.000 mensen uit dertien landen denkt twee-derde dat de wereld een betere plek is als mannen meer zoals vrouwen zouden denken. Waarom wordt er wereldwijd gedacht dat vrouwen nodig zijn om de wereld te redden?
Ooit vertelde een directeur van een groot bedrijf me dat hij vrouwen als leidinggevenden gaat aanstellen, omdat hij dacht dat dat zijn bedrijf zou redden.
De mythe van de ‘Divine Feminine’
Niet alleen in de New Age beweging heeft met het over de ‘Divine Feminine’, het goddelijke vrouwelijke, ook binnen de theosofie en allerlei spirituele bewegingen leven dergelijke ideeën. De verering van het goddelijke vrouwelijke is in allerlei aspecten van ons leven terug te vinden die zo op het oog niets te maken hebben met spiritualiteit, zo ook in leiderschap. Er wordt nog regelmatig gesproken over vrouwelijk leiderschap. Ooit vertelde een directeur van een groot bedrijf me dat hij vrouwen als leidinggevenden gaat aanstellen, omdat hij dacht dat dat zijn bedrijf zou redden. In al deze gevallen gaat het om een onderliggende mythe. Het is een mystiek verhaal dat volgens Vanessa D. Fisher, cultuurcriticus en auteur/redacteur van ‘Integral voices on seks, gender and sexuality, ongeveer deze strekking heeft:
“We bevinden ons op een kruispunt en een keerpunt in de historie. De aarde is in een crisis beland als gevolg van te veel mannelijkheid en het onderdrukken van het vrouwelijke. Deze onderdrukking van het vrouwelijke heeft geleid tot oorlog en ziekte op aarde. Armoede, hebzucht, machtsmisbruik, competitie en te veel zelfzucht hebben ons gebracht naar een punt dat niet langer leefbaar is. Wat we nu nodig hebben is de terugkeer van het vrouwelijke. Een terugkeer van de waarden van zorgzaamheid en samenwerking, van intuïtie en emotie in tegenstelling tot kille rationaliteit en kennis. De terugkeer van het vrouwelijke heelt de wereld en luidt een nieuw tijdperk in.”
Religieuze parallelle achtergrond
Dit mythische verhaal is als een archetype in ons collectieve bewustzijn opgeslagen. De vergelijking kan ook gemaakt worden met religieuze 19e eeuwse ideeën over de terugkeer van Jezus. Na een periode van lijden en verwoesting is de terugkeer van Jezus nabij en zal er een nieuw tijdperk aanbreken. Het Bijbelboek Openbaringen verhaalt hierover en tot op de dag van vandaag is dit verhaal sterk aanwezig in voornamelijk protestantse kringen.
Godinnen en engelen
De zogenaamde ‘Goddess Revival Movements’ (vanaf 1960) zien niet een man die terugkeert, maar een vrouw.
Volgens Vanessa D. Fisher zijn er twee basisovertuigingen die de oude mythe tot nu toe in stand houden:
1. De mystieke matriarchie, waarin het vrouwelijke overheerst in een vrouwelijke cultuur en de voorbeelden
die er waren en zijn in de wereld van deze maatschappijvorm;
2. 19e eeuwse Victoriaanse denkbeelden (vanuit Groot Brittannië) over vrouwen, vermengd met nieuwe sentimenten over vrouwen. Ideale vrouwen moesten op en top vrouw zijn, in Engeland spreekt met zelfs over ‘the angel in the house’: een vrouw die smetteloos en voorbeeldig was, als een godin. Deze denkbeelden zijn wijd verspreid over de wereld en als een archetype in ons bewustzijn terecht gekomen.
Splitsing tussen een spirituele ervaring en het mythische verhaal
Er ligt een duidelijke imprint in ons onderbewustzijn als het gaat over vrouwen en vrouwelijkheid, mannen en mannelijkheid. Zonder dat we er erg in hebben, komt het mythische verhaal naar boven als we het hebben over vrouwelijk leiderschap en de rolmodellen die we hebben voor vrouwen.
Inmiddels leven we in een geïndividualiseerde, postmoderne cultuur die sterk ervaringsgericht is. We betrekken nagenoeg alles op onszelf. Het gevaar is dat juist doordat we ons richten op de ervaring, de oude archetypische beelden opkomen alsof dat de individuele beleving is en daarmee waarheid. In tegenstelling tot spirituele ervaringen die universeel zijn is een mythisch verhaal meestal niet universeel. Zo kan het zijn dat er andere culturele beelden opkomen en dat er verschillen zijn vanuit een christelijke, new age of hindoeïstische traditie. Een universele spirituele ervaring herken je door de eenheid die het uitstraalt, de vrijheid en de mate van ‘geen behoefte hebben’ of ego-loosheid. Iedereen zal de mythische verhalen anders uitleggen, afhankelijk van de cultuur en/of religie waarin iemand is opgegroeid. Onze ervaring en het mythische verhaal van de vrouw die we hebben ontwikkeld, zijn niet hetzelfde. Daarom is het belangrijk om deze twee te onderscheiden en er objectief naar te leren kijken. Dit stuit vaak op weerstand, omdat er veel emotie vrijkomt als het gaat om wereldbeelden die vaak religieus en spiritueel van aard zijn.
Toen ik jaren geleden in aanraking kwam met een evolutionaire visie op vrouwenontwikkeling, ervaarde ik dat ik in eerste instantie waarde hechtte aan mijn vrouw-zijn en hier trots op was, zeker als dat mijn ‘goede vrouw’ status en mijn vrouwelijkheid betrof. Ik voelde weerstand tegen het idee dat ik dat mogelijk zou moeten loslaten. Door de mythe te doorzien, brokkelde de weerstand echter snel af en maakte deze plaats voor vrijheid om niet die vrouw te hoeven zijn. Het sentiment dat ermee was verbonden, verdween en daarmee verscheen er een emotionele stabiliteit die authentiek is en die bij mij als persoon past. Ik denk dat daarmee (zelf)leiderschap en authenticiteit pas echt kunnen ontstaan: wanneer je de culturele conditioneringen, die oud zijn en niet meer nodig zijn, achter je kunt laten, nieuwsgierig wordt naar wat er allemaal nog voor prachtigs in je zit en verder kunt ontwikkelen. Dat is namelijk een veel groter menselijk potentieel dan je je kunt voorstellen.
Leiderschap is geen sprookje
Welk beeld blijft er over als je de mythe van het goddelijke vrouwelijke ontmantelt en kunt zien als een oud verhaal dat een behoefte vervulde toen het passend was in het desbetreffende tijdsgewricht? Bij onze huidige tijd past een integrale manier van kijken naar leiderschap. Thema’s als gendergelijkheid zijn niet voor niets ‘hot’. Het oude past niet meer bij het nieuwe. Hoe meer we kunnen zien en ons bewust kunnen zijn – zoals het onderscheid maken tussen oude verhalende beelden en meer realistische beelden over vrouw zijn en gelijkheid en leiderschap – hoe beter passend het zal zijn en hoe meer het organisaties ten goede komt.
Wat overblijft zijn al die kwaliteiten die we als mens hebben ontwikkeld vanuit een evolutionair ontwikkelingsproces dat alsmaar bijstelling vraagt. Wat is er in deze tijd nodig? Wat vraagt leiderschap van vrouwen en mannen? Hoe ziet de nabije toekomst eruit en welke betekenis geven we aan onze ervaringen? Wanneer zijn die gekleurd en wanneer niet? Wat is waarheid en realiteit? Hoe gaan we om met verschillen en hoe met gelijkheid? Allemaal vragen die we onszelf mogen stellen als een authentiek en inspirerend pionierend leider willen zijn. Leiderschap is geen sprookje, maar een uitnodiging tot humane ontwikkeling.
