De kracht van één, kijk niet weg

Mijn verbazing blijft stijgen als ik lees over de zoveelste aanklacht vanwege grensoverschrijdend gedrag. In de politiek, media, onderwijs, vakbonden, ziekenhuizen, etc. kwamen de afgelopen tijd een reeks van verhalen in de media over grensoverschrijdend gedrag van vaak dominante mannen die hun omgeving op een seksuele of agressieve manier benaderen. Dergelijk gedrag is natuurlijk heel erg, en de betrokken dominante mannen moeten het veld ruimen alsof het een ritueel offer betreft.

Grensoverschrijdend gedrag

In situaties waar een machtsverschil een rol speelt, ligt grensoverschrijdend of dysfunctioneel gedrag op de loer. Als je afhankelijk bent (of dat denk je…) van een leidinggevende, een bestuursvoorzitter of een directeur, dan denk je wel drie keer na voordat je tegen dat gedrag in gaat. Het is té makkelijk om dit af te doen met een simpel ‘wie ben ik om hiertegen op te treden, hij was de baas’. Nog los van het feit of je voldoende zelfvertrouwen en verbale capaciteiten in huis hebt. De angst om geconfronteerd te worden is groter dan de liefde voor je eigen welzijn. Uiteindelijk gaat het om menselijk contact wat enerzijds mooi en verrijkend kan zijn en anderzijds ook ineffectief en dysfunctioneel.

Collegiale samenwerking

Als je de verhalen leest, blijkt altijd dat er een heel circus is gebouwd rondom de grensoverschrijders: collega’s die al jaren weten bij wie je niet in de buurt moet komen, of bestuursleden die zich wijselijk stilhouden, om niet de volle laag te krijgen, of politici die buiten het gehoor van de microfoon hun tegenstanders allerlei verwensingen toebijten en de hele horde werknemers met een burn-out omdat ze zich machteloos voelen in hun werksituatie. Het lijkt slecht gesteld met het niveau van de collegiale samenwerkingen.

Medeplichtig

Het ligt voor de hand dat de grensoverschrijders worden bestraft, maar hoe zit het eigenlijk met de ‘medeplichtigen’ van dat gedrag? Zijn zij eigenlijk niet medeschuldig aan de vergrijpen? Moeten ze dan ook aangeklaagd worden? Als je in een situatie zit waarin het dominante gedrag van een voorzitter of manager een negatief effect heeft op de groep als geheel of op één individu in het bijzonder, dan gaat de medeplichtigheid een rol spelen. De verleiding is groot om je terug te trekken uit de situatie, afstand te nemen en een ‘back bencher’ te worden, alleen dat lost niets op. Degene die persoonlijk wordt geraakt door het dominante gedrag, heeft steun nodig van alle aanwezigen. En als die steun uitblijft, is er niets erger dan je te realiseren dat je ondanks die groep, er eigenlijk helemaal alleen voor staat.

In haar boek ‘A Return to Love’ schreef Marianne Williamson ooit “Your playing small doesn’t serve the world” en dat is precies waar dit over gaat.

Het is de verantwoordelijkheid van elk individu in de groep om een stem te laten horen en het dysfunctionele gedrag expliciet aan te kaarten. Terugkijkend naar de geschiedenis zijn er talloze voorbeelden van het dysfunctionele gedrag van individuen. Feitelijk is het de cultuur waarin dit kan gedijen. Allemaal kennen we de voorbeelden van de toeslagen-affaires, corona doden, Brexits en grensconflicten, waarin er altijd (minimaal) één individu geweest is die oprecht vond ‘dat het een goed idee was’.

Steeds heeft één individu het leven van vele tienduizenden mensen beïnvloed. Hij of zij had ook een andere keuze kunnen maken. Een keuze die minder desastreus was geweest, een keuze die mensen in hun kracht laat staan, een keuze die kon voorkomen dat het leven van vrouwen een dramatische wending zou nemen, een keuze die oorlogen kan stoppen.

En rondom elk van hen zijn er mensen die eraan hebben bijgedragen en dus medeplichtig zijn. Het is zelden (nooit?) zo dat een enkel individu zoveel macht kan hebben, zonder een groep ja-knikkers.  Die groep heeft het laten gebeuren en daarom heeft de situatie zich ontwikkeld tot wat het nu is.

De angst om ergens tegen in te gaan is diepgeworteld en liever blijven we veilig zitten in een stabiele, maar onaangename situatie, dan dat we aan de noodrem trekken om erger te voorkomen.

De macht van één

De ‘macht van één’ is een zienswijze die de keerzijde laat zien. De ‘macht van één’ gaat niet over het gedrag van de leidinggevende, de bestuursvoorzitter of de directeur, maar over elk van de betrokken individuen. Er hoeft er immers maar één te zijn die opstaat en zegt: ‘Dit is niet oké’. Eén individu heeft de macht om een slechte ontwikkeling bij te sturen of te stoppen, één individu heeft de macht om het grensoverschrijdende gedrag te stoppen, één individu heeft de macht om het verloop van de geschiedenis te beïnvloeden.

Als je in een vergadering zit, een bestuursoverleg of een (inter-)nationale discussie, wees je dan bewust van de macht van één. Van jouw macht om het verloop van het proces te beïnvloeden, van jouw macht om iets mooiers te maken van door angst-gedreven keuzes, en jouw macht om iemand te steunen in diens strijd tegen grensoverschrijdend gedrag. Kijk niet weg en wacht niet tot het in de krant staat en je je schaapachtig moet verantwoorden aan je collega’s dat jij niets hebt gezegd, terwijl je het had kunnen beïnvloeden. De kracht van één!

Williamson vat het treffend samen “As we are liberated from our own fear, our presence automatically liberates others.”