De ondraaglijke traagheid van organisaties

Als je er eenmaal op gaat letten, lijkt het extreme vormen aangenomen te hebben: de traagheid van organisaties. Een paar jaar geleden werden we nog verrast door de automatische antwoordapparaten die de vriendelijke, doch onvermijdbare woorden uitspraken dat ‘al onze medewerkers in gesprek zijn en dat het langer gaat duren dan u van ons gewend bent’. Dat veel organisaties weinig creativiteit aan de dag leggen, blijkt wel uit het feit dat de teksten steeds hetzelfde zijn, én dat er tot op heden nog geen aanpassingen zijn gedaan aan dat beperkte personeelsbestand.

Tegenwoordig is het gebruikelijk dat eenvoudige processen, eindeloos langer lijken te duren ‘dan we gewend zijn’. Het onderliggende probleem bij die schijnbare eindeloosheid is dat medewerkers nooit meer zelfstandig een beslissing kunnen of durven te nemen. Altijd moet er eerst een akkoord gehaald worden bij mensen die zelf ook niet weten of het een goed idee is en alleen binnen de lijntjes kunnen kleuren. Lijntjes die ooit door hun hoger management zijn gezet, toen dat zo’n goede idee leek om uitwassen te marginaliseren. Creativiteit wordt niet op prijs gesteld bij organisaties die ‘binnen de lijntjes kleuren’ en het is een ‘career threathening move’ om buiten die lijntjes te kleuren.

De uitwassen zijn geen uitzondering meer

 De indruk is gewekt dat de uitwassen, geen zeldzame uitzonderingen meer zijn, maar aan de orde van de dag. En dát is nu precies waar het mis gaat. Op het moment dat een organisatie uitgaat van de dominantie van uitwassen, wordt een regulier proces direct ondergeschikt gemaakt. Recent hebben we enkele voorbeelden meegemaakt: De toeslagen affaire waarbij de uitwassen, werden geëxtrapoleerd over grote groepen ouders, waarvan slechts een klein deel terecht was en dus een heel groot deel ten onrechte ‘administratief werd veroordeeld’. Of het antiterrorisme beleid van banken, daarbij gedwongen door de overheid, waarbij overschrijvingen van meer dan 100 euro al verdacht zijn en die banken zich het recht hebben toegeëigend om aan hun klanten te vragen welke grote uitgave ze hebben gedaan bij de plaatselijke Albert Heijn, op straffe van het opheffen van de bankrekening.

Blijkbaar is geen enkele medewerker of klant meer te vertrouwen en is de enige remedie om ze dag en nacht te observeren.

En het gaat hier niet om het vrijpleiten van uitwassen, terrorisme of fraude, maar om de extreme vormen die het binnen-de-lijntjes-kleuren heeft aangenomen. Blijkbaar is geen enkele medewerker of klant meer te vertrouwen en is de enige remedie om ze dag en nacht te observeren. Die permanente observatie is mede mogelijk gemaakt door de ontwikkeling van geavanceerde IT-systemen en artificiële intelligentie. Computersystemen kleuren namelijk altijd binnen de lijntjes en dus ligt de verantwoordelijkheid niet langer bij de medewerkers en klanten maar bij de bits en bytes. En dus gebeurt het dat je wekelijks een stroom aan blauwe en andere gekleurde enveloppen ontvangt die ’automatisch zijn gegenereerd en dus niet zijn ondertekend’.

Door de efficiëntie van deze vergaande automatisering heeft de overheid nu te veel medewerkers, en die moeten natuurlijk wel aan het werk blijven. Immers ‘minder medewerkers’ betekent dat je ‘minder belangrijk’ bent om mee te praten met de andere grote jongens. En dus komen er eindeloze discussies over stikstof, klimaat, wolven, asielzoekers, toeslagen, buitenlandbeleid en ga zo maar door. Het lijkt alsof er geen enkele haast is om de vraagstukken op te lossen en dus kabbelen die langzaam voort in afwachting van nóg een nieuwe discussie.

Uitzendbureautje spelen

Bij de gemeentelijke overheden lijkt nog een andere trend te ontstaan. Als ik globaal het aantal en het type projecten aanschouw waarvoor ZZP’ers worden gezocht, vraag ik me serieus af wat die gemeenten zélf nog doen, naast ‘uitzendbureautje spelen’. Want met zoveel externen binnen je organisatie, kom je niet meer toe aan je eigen mensen. Het voordeel van het inzetten van ZZP’ers voor de uitvoering van projecten is de slagvaardigheid. Immers, de ZZP’er wordt betaald voor een resultaat en als dat resultaat niet snel genoeg wordt geleverd, of niet voldoet aan de eisen, dan staat er wel een andere ZZP’er klaar. Dit is dus een systeem dat zichzelf in stand houdt. De ZZP’er helpt de overheid om slagvaardiger te zijn en deze slagvaardigheid keert zich vervolgens tegen hen. De individuele lusten, tegenover de collectieve lasten.

Niet elke ZZP’er heeft de vrijheid om opdrachtgevers te kiezen, maar als er wat te kiezen valt, beoordeel dan of de opdracht ook past bij jouw persoonlijke opvattingen.

Geen gedrag belonen waar je zelf niet achter staat

Niet elke ZZP’er heeft de vrijheid om opdrachtgevers te kiezen, maar als er wat te kiezen valt, beoordeel dan of de opdracht ook past bij jouw persoonlijke opvattingen. Wil je meewerken aan de realisatie van projecten, waar je als individu niet achter staat? Of werk je alleen voor het geld? Een principiële keuze die iedereen zou moeten maken. Als ZZP’er heb je al een beetje gekozen voor meer vrijheid dan werknemerschap te bieden heeft. Maar ook als werknemer kun je ervoor kiezen niet binnen de lijntjes te kleuren, en het risico te nemen. Mijn credo is dat ik ‘geen gedrag wil belonen waar ik zelf niet achter sta’ en dat maakt de keuzes vaak heel eenvoudig: Ik werk alleen aan projecten waar ik in geloof, ik doe geen werk waar ik zelf last van heb (of kan krijgen…), en ik vermijd organisaties waarvan het beleid niet strookt met mijn opvattingen.

En zo kun je als individu invloed uitoefenen op de uitkomsten en een voorbeeld zijn voor vele anderen die nog niet buiten de lijntjes durven te kleuren.