Het geheim dat elke klokkenluider moet weten

Ben jij iemand die misstanden aan de kaak durft te stellen? Heb je weleens als klokkenluider een probleem aan de orde gesteld of twijfel je of je iets kenbaar zult maken? Voor veel medewerkers is het niet eenvoudig om ernstige wantoestanden in organisaties openbaar te maken. Procedures rondom het leveren van kritiek zijn er vaak niet. Meestal wordt er verwezen naar een vertrouwenspersoon, maar niet altijd blijkt dat een onafhankelijke partij te zijn. Er is een klokkenluiderswet, maar die gaat pas in werking aan het eind van een traject en dan is dat meestal te laat. Je loopt het risico je baan te verliezen en met de nek aangekeken te worden door collega’s. Hoe creëer je zelf een mate van veiligheid als je in lastig vaarwater terecht komt? Er is een geheim dat ik je ga vertellen waardoor je het klokkenluiderschap anders zult bekijken.

Wordt er iets gedaan met jouw informatie?

Ik ben iemand die vrij snel in organisaties ziet wat er goed gaat, maar ook wat er niet goed gaat. Dat is niet iets dat ik heb geleerd, het is er gewoon. Daarnaast heb ik allerlei leidinggevende posities gehad waardoor ik invloed had. Ik ben zelf herhaaldelijk een klokkenluider geweest. Slechts een keer kostte me dat mijn baan. In andere gevallen werd er iets zinnigs gedaan met de informatie die ik deelde. Het werd zelfs enorm op prijs gesteld en fijner nog: er werd vervolgens ook naar gehandeld. Dat heeft mij altijd gesterkt in mijn integriteit en het feit dat de organisatie het beste met zijn medewerkers voor heeft. Helaas werkt dat niet altijd zo.

Eenzaam naar voren stappen

Om een klokkenluider te zijn heb je enorm veel lef nodig, want je weet bijna zeker dat je de enige bent die een misstand naar voren durft te brengen. Hoe vaak collega’s die er net zoveel last van hadden, niets durfden te zeggen… bang waren om hun baan te verliezen of genoegen wilde nemen met de ongezonde situatie op de werkvloer. Ik ben het vaak tegen gekomen. Niet alleen ondervond ik dat zelf, maar ik hoor het regelmatig door de verhalen van de mensen die ik begeleid in leiderschapstrajecten. En iedereen worstelt daarmee.

Nieuw inzicht

Wanneer klokkenluiders een misstand het daglicht laat zien, doen ze dat bijna nooit omdat ze er in de eerste plaats zelf de meeste last van hebben, maar omdat ze zien dat de situatie voor de klanten, de organisatie of collega’s niet goed is. Dat is een groot inzicht. Ik werkte ooit in een organisatie waar er door mannelijke leidinggevenden een sport van werd gemaakt om vrouwelijke medewerkers te intimideren. Er werd kleinerend over vrouwen gesproken, grapjes over hen gemaakt en die situatie duurde al jaren voort. Het was zelfs zo erg dat vrouwen maar mee waren gaan doen en daarmee “one of the guys” werden. Zo beschermden zij zichzelf. Vrouwelijke leidinggevenden zaten soms op schoot bij hun mannelijke collega’s om in hun werk iets gedaan te krijgen. Ik vond het een ongezonde situatie en veel vrouwen hadden last van deze cultuur. Het thema was ook niet bespreekbaar.

Ik nam me voor dat als ik hier zelf last van zou krijgen, ik er werk van zou maken. Dan zou ik zelf het instrument zijn voor die verandering die ik dan wenste voor die grotere groep. Ik zou dat wel kunnen dragen, merkte ik. Ik deed dat dan niet zozeer voor mezelf, maar om een signaal te kunnen afgeven en om de cultuur te kunnen veranderen. De dag kwam dat ik door een leidinggevende seksueel geïntimideerd werd. Juist op het moment dat ik met een belangrijk voorstel kwam voor de organisatie. Ik heb geen moment getwijfeld. Ik heb de situatie aan de kaak gesteld, besproken met de mensen in de organisatie die ik vertrouwde en een voorstel gedaan hoe de ongezonde situatie in de organisatie gekeerd kon worden. De man in kwestie nam mij dit niet in dank af. Hij was woest, intimideerde me nog meer en ontkende alles. Ik vreesde in het begin voor mijn baan, maar al snel kreeg ik steun in de rug en werden er werkbare afspraken gemaakt. Het thema seksuele intimidatie en hoe we met elkaar omgaan in het algemeen, kreeg aandacht in de organisatie.

“Het feit dat iemand zijn of haar mond open doet en iets aan de kaak durft te stellen, getuigt van enorme lef.”

Overstijg je eigen belang

Ik vind dit voorbeeld illustratief voor hoe het kan en zou moeten gaan. Als je een klokkenluider bent, doe je dat niet omdat je wilt zeuren of ophef wilt maken. Nee.. je overstijgt je eigen belangen omdat je ziet dat er meer zit in een organisatie en je je verantwoordelijk voelt voor iets dat groter is dan jijzelf. Jij bent onderdeel van een heel systeem. Wanneer je iets ziet gebeuren in je organisatie wat niet bijdraagt aan een gezonde ontwikkeling en je voelt je verantwoordelijk, weet dan dat je altijd kunt opereren vanuit een groter inzicht en een groter belang. Wanneer je dat namelijk doet, valt jouw belang daar als vanzelf binnen.

Klokkenluiders zijn de pioniers die soms een offer brengen, zichzelf opofferen ten gunste van dat totale systeem. Een organisatie zou blij moeten zijn met deze mensen, juist omdat ze daar veel van kunnen leren. Het maakt niet uit in welke functie iemand zit om een klokkenluider te zijn. Het feit dat iemand zijn of haar mond open doet en iets aan de kaak durft te stellen, getuigt van enorme lef.

Verantwoordelijkheid en mogelijkheden

Achteraf gezien vond ik het altijd waardevol om mijn mond open te doen en heb dat altijd heel zuiver gedaan. Of het nu wel of niet mijn baan kostte. Ik kon daardoor vanuit transparantie goede adviezen geven en de vinger op de zere plek leggen. Klokkenluiders hebben ondersteuning nodig, meer dan er momenteel geregeld is. Het vraagt tegelijkertijd ook lef van organisaties om de kritiek te durven horen en er iets mee te doen. Soms is de tijd er nog niet rijp voor een omslag in de cultuur, maar dan is er wel een zaadje gepland. Hoe hoopvol is dat voor de toekomst? Wees zuinig op de mensen die hun eigen belangen ondergeschikt maken voor het grotere organisatie- of maatschappelijk belang. Zij zijn de pioniers die vooruit kijken, zich verantwoordelijk voelen en gevoel hebben voor nieuwe mogelijkheden en kansen.

PS: ik zoek organisaties of leiders met een flinke dosis lef! Als organisatieadviseur breng ik snel maar gedegen in kaart wat er anders kan in jouw organisatie en begeleid ik op transparante wijze cultuurveranderingen of nieuwe stappen vooruit in leiderschap. Wie weet werken wij binnenkort samen? Neem dan contact met mij op voor een kennismakingsgesprek.