Het nalatenschap van een pionier

Dankbaar is pionieren niet altijd. Je voorziet iets, steekt je nek uit, loopt vooruit over onontgonnen grond. Eerst word je niet begrepen, worden je ideeën niet herkend. Je herhaalt het eindeloos en schreeuwt het van de daken. Want vanaf die daken zie jij iets dat anderen niet zien. Het is er toch echt! Na lang zwoegen, inmiddels op je tandvlees, beginnen anderen het ook eindelijk te zien. Even verkeer je in euforie. Wordt het nu eindelijk jouw moment van oogsten? Uitvaartonderneemster Susanne Duijvestein vertelt over haar eigen ervaringen met het pioniersschap – en de waarde die dit toevoegde aan haar onderneming.

Je hebt jaren gepionierd in je branche, en op het moment dat je op het punt staat eindelijk te oogsten wat je hebt gezaaid – en het bijna niet kunt geloven – kijk je even naar links en naar rechts. Tot je schrik leggen anderen opeens uit hoe het zit, in jouw woorden, alsof zij de experts zijn. Kalm en vol frisse energie. Hun publiek heeft opeens de volle aandacht en knikt mee. Maar dit waren jouw inzichten! Jij had het ontdekt, jij legt het al jaren uit. Niet zij, jij! Maar de blikken die je kant op komen, doen voelen alsof je de dorpsgek bent, die oude zuurpruim…

Menig pionier zal (h)erkennen dat aan het voorloperschap vaak een hoog prijskaartje hangt. Eerst het zweet van het ontginnen, dan de frustratie van niet gezien worden, vervolgens de pijn om ingehaald te worden – om uiteindelijk in cynisme verzeild te dreigen raken… Ook al voelt het ondankbaar, jouw werk is cruciaal en dat weet je. Economische en maatschappelijke transities hebben pioniers nodig om een nieuw voorbeeld te vormen en die grond te ontginnen. Of je hiervoor erkenning krijgt, bij leven of postuum, is de vraag. Maar ego was slechts bijzaak, niet?

Eigenzinnige keuzes

Ook in mijn vakgebied zijn er pioniers. Als zelfstandig uitvaartondernemer bouw ik voort op het harde werk van de generatie voor mij die het twintig, dertig jaar geleden zonder maatschappij of familiebedrijf anders gingen doen – rechtstreeks voor families. Tegen de machtige gevestigde orde in, maar gevoed door een veranderende samenleving. Zij maakten het mogelijk dat uitvaarten een expressie werden van eigenzinnige mensen met eigenzinnige levens. De behoefte aan een ander soort uitvaart ontstond met name vanaf de aidsepidemie in het Amsterdam van de jaren tachtig, die levenslustige jonge mensen verslond. Deze generatie uitvaartondernemers maakte het verschil en zij ontgon vele paden. Daarvan ben ik me als frisse nieuwkomer bewust en dankbaar voor, en met mij vele families die een kloppende uiting willen geven aan hun liefde en verlies. Iedere keer als ik met een sloep naar Zorgvlied uitvaar, een kist op een rouwbakfiets vervoer of een ceremonie houd op een bijzondere locatie, denk ik aan mijn voorgangers. Het feit dat ik deze sloep, bakfiets en locatie soepel kan regelen en het feit dat er een hele infrastructuur ligt voor eigenzinnige keuzes, is de verdienste van hun jarenlange pionierswerk.

“De behoefte aan een ander soort uitvaart ontstond met name vanaf de aidsepidemie in het Amsterdam van de jaren tachtig, die levenslustige jonge mensen verslond.”

Veel te doen

Maar er is ook die zure kant. Toen ik in dit vak begon, werd ik er al op voorbereid: verwacht geen open armen, de deur staat nergens open, je kunt waarschijnlijk nergens stagelopen of samenwerken. Je bent de zoveelste die het vak instroomt, inmiddels met wind in de rug en dat maakt broodnijd. Met frisse moed deed ik een paar pogingen om contact te leggen, maar helaas keek ik overal tegen gesloten deuren aan. Ik besloot alles op eigen benen te doen en dat bleek de manier te zijn om toch te kunnen komen waar ik wilde zijn. Soms ontmoet ik de andere generatie wel, tijdens netwerkbijeenkomsten, aan het werk op locatie of gewoon in het wild. In hun ogen lijk ik soms wel cynisme te zien, en de woorden zijn niet altijd even hartelijk. Maar ik begrijp waar ze vandaan komen. Inmiddels ben ik zelf ook twee jaar verder en zie ik dat de interesse in mijn vak alleen maar toeneemt, ook bij jonge vrouwen zoals ik. Dit vertelt mij dat de uitvaartwereld nog niet uit getransformeerd is, dat er nog steeds veel te doen is.

Machtsverschuiving

Niet alleen zelfstandig uitvaartondernemers zijn de pioniers, ook veel progressieve makers en ontwerpers introduceren goede producten. Helaas worden zij ook nog steeds geconfronteerd met een conservatieve gevestigde orde die veel macht heeft. Innovatie wordt niet bepaald omarmd als men er geen geld aan kan verdienen of als de concurrentiepositie daardoor verslechtert. Pijnlijke voorbeelden zag ik voorbijtrekken, bijvoorbeeld ambitieuze kisteninnovators, die de grove marges voor ondernemingen onacceptabel vonden en de inkoopprijs transparant maakten voor particulieren. Met belastering, boycots en faillissementen tot gevolg.

“De gevestigde orde heeft altijd belangen en de idealen van pioniers druisen hier vrijwel altijd tegenin.”

Succesvolle pioniersvoorbeelden zijn er ook, bijvoorbeeld Bio Sac: een ecologische opbaarmethode van het lichaam die de ijskoude koelplaten vervangt. Een prachtig product voor een eerlijke prijs, waar ik veel goede ervaringen mee heb en wat enorme potentie heeft om het thuis opbaren van een overleden dierbare zo mooi mogelijk maakt. Het is geen verrassing dat Bio Sac niet wordt gebruikt door ondernemingen en grote maatschappijen die groots investeerden in koelplaten… Gelukkig had de slimme pionier dat al bedacht en zij zette vol in op progressieve uitvaartondernemers én op families zelf. Dit tekent precies de volgende machtsverschuiving in de uitvaartwereld – en waarvoor we die nieuwe instroom voor nodig hebben – alles democratiseert en wordt rechtstreeks toegankelijk voor families, transparant. Zonder fuiken van grote maatschappijen of ‘zo hoort het’. De nieuwe generatie accepteert dat niet meer.

Bundel je krachten

De gevestigde orde heeft altijd belangen en de idealen van pioniers druisen hier vrijwel altijd tegenin. Het is simpelweg het spel dat je speelt. Dat de grotere wereld je niet meteen ziet, snapt en erkent, kan zuur zijn maar ook dat hoort bij het spel. En dat er opportunistische copycats verschijnen die er met de eer vandoor willen gaan? Het is de wet van de remmende voorsprong. Mijn advies? Blijf bij jezelf, je blik gericht op het ideaal, ontleen hieruit je motivatie, bepaal een realistische werkvoorraad en bundel je krachten met gelijkgestemde medepioniers. Ook al zijn dit je concurrenten en zelfs al komen deze pas laat op het toneel. Doseer je energie op basis van je vergezicht: wat zou je ooit willen achterlaten?

Ik vraag vaak naar nalatenschap als ik bij families ben. Ik bedoel dan niet de materiële erfenis die bestemd moet worden, maar het immateriële. Wat heb jij bewogen? Wat heb je bijgedragen aan jouw omgeving, aan de wereld? Wat laat jij achter? In welk domein of vakgebied je ook pioniert, het is de kunst om jezelf te blijven overtuigen dat jouw harde werk ergens goed voor is, dat het heeft bijgedragen. Geef zelfliefde de ruimte en richt je niet op onzekerheid of afgunst. Blijf doen waar je hart ligt, put uit je eigen bronnen en koester die. Een wijze nicht van me zei laatst: authenticiteit is de key vibe, en die voelt iedereen.