Natuurlijk Veranderen; de kunst van het tuinieren
Kunnen we op een andere manier naar organisaties en leiderschap kijken? Organisaties beschouwen als een ecosysteem en op een natuurlijke manier gaan organiseren? Leidinggeven geïnspireerd op tuinieren? Onze nieuwe auteur Els Molenaar beschrijft hoe dat werkt.
Eerst even naar het nu. Valt het jou ook op dat de snelheid waarmee de wereld om ons heen verandert en het tempo waarin wij als samenleving in staat zijn daarin mee te gaan, steeds meer uit de pas loopt? Organisaties worden traag vanwege ingewikkelde processen die niet meer aansluiten op de complexiteit van de buitenwereld. De mensen die er werken doen over het algemeen heel erg hun best maar ja, het systeem. Leidinggevenden schipperen tussen het realiseren van plannen en het halen van KPI’s enerzijds en de weerbarstige praktijk anderzijds. Automatiseren, routines en controles hebben hun waarde; efficiency bespaart kosten en geeft ruimte om de vrijgekomen capaciteit in te zetten waar het nodig is. Optimalisatie gedijt bij stabiliteit en minder bij flexibiliteit en beweeglijkheid die de veranderende wereld van ons vraagt.
Evenwichtig welzijn
Voor organisaties betekenen de uitdagingen van vandaag het vergroten van het verandervermogen van iedereen die er werkt en met name van degenen die een leidinggevende rol hebben. De afgelopen jaren zijn we opgegroeid met een visie waarin maakbaarheid en de Homo Economicus belangrijke waarden waren. Kate Raworth (Donut Economie) zegt daarover: “De Homo Economicus is de hoofdpersoon in bijna elk economisch handboek; hij informeert over de hele wereld beleidsmakers; hij bepaalt de manier waarop we over onszelf praten; en stilzwijgend laat hij zien hoe we ons moeten gedragen”.
Het mensbeeld Homo Economicus stelt dat de mens rationeel is en streeft naar nutsmaximalisatie, materiële groei en eigen gewin. Raworth legt in haar boek uit hoe dit mainstream economisch denken ons in een richting heeft gebracht waarin we de aarde uitputten en de verschillen tussen rijk en arm steeds groter worden. Het donut-model streeft naar balans en kent een andere doelstelling; van eindeloze groei naar evenwichtig welzijn.
Van controle naar flexibel
Het huidige groeimodel is aan herziening toe, we kunnen nou eenmaal op onze aarde niet met steeds meer mensen, steeds meer willen, vraagt dit om een andere manier van economisch denken en van organiseren. Van controle naar flexibel, van vast gebaande paden naar nieuwe werkwijzen.
Onder andere door het Leuvense Institute of Leadership and Social Ethics (ILSE) wordt onderzocht hoe we het dominante economische mensbeeld opnieuw kunnen bekijken en verrijken met bouwstenen uit verschillende wetenschappelijke disciplines. In de realiteit zijn mensen niet rationeel en puur op winst gericht. Homo Florens, de florerende mens, is zo’n nieuw mensbeeld. Ook Arjo Klamer (Prof. Humane Economie VU Amsterdam) pleit voor een herwaardering van het marktdenken en zet daar andere belangrijke drijfveren naast omdat we als mensen met name floreren in een veilige en sociale context. De mens als sociaal wezen die niet egoïstisch en hebzuchtig is maar vooral de samenwerking opzoekt, graag helpt en van betekenis wil zijn. Daar zouden we volgens hem meer economische waarde aan moeten hechten.
Een natuurlijke manier van organiseren zal niet alleen een gezond resultaat leveren, het draagt ook bij aan het welzijn van de mens in organisaties.
Natuurlijk organiseren
Terug naar organisaties, waarin mensen niet alleen samenwerken om te produceren maar vooral (en steeds meer) om gezamenlijk een zinvolle bijdrage aan de samenleving te leveren. Wat als we organisaties zien als een ecosysteem? Waarin samenwerking en het benutten van ieders kracht en kwaliteiten centraal staan? ‘Ecosystemen zijn natuurlijke systemen die bestaan uit levende wezens, en de toevoer van alles wat dat in stand houdt. Een ecosysteem werkt als een kringloop’ (Natuurlijk Kapitaal). Organisaties kunnen de lessen van de natuur goed gebruiken om een nieuw duurzaam model te vinden. Waar groei nog steeds essentieel is, maar niet langer het einddoel. Een natuurlijke manier van organiseren zal niet alleen een gezond resultaat leveren, het draagt ook bij aan het welzijn van de mens in organisaties.
Wat brengt de natuur?
De natuur brengt alle lessen over duurzaamheid en diversiteit dagelijks in praktijk. Het is een ‘fieldlab’ avant la lettre. Wat zou organiseren, uitgaande van de Homo Florens en geïnspireerd op de natuur ons kunnen brengen?
We gedijen als we in contact staan met de natuur. Een natuurlijke cyclus, verantwoordelijk zijn voor een deel van de taken, gebruikmaken van elkaars kracht en kennis, geeft ons een gevoel van voldoening.
We gedijen als we in contact staan met de natuur. Een natuurlijke cyclus, verantwoordelijk zijn voor een deel van de taken, gebruikmaken van elkaars kracht en kennis, geeft ons een gevoel van voldoening. Dit is uitgebreid onderzocht en heel mooi beschreven door Sue Stuart Smith in haar boek Tuinieren voor de geest. Zou een organisatie die een natuurlijke manier van organiseren hanteert, dezelfde voldoening kunnen geven?
Een natuurlijke omgeving draagt op de volgende manieren bij aan gezondheid van mensen (Groen, goed voor de gezondheid, WUR):
o Herstel van stress
o Aanzetten tot sociaal contact
o Bijdragen aan een optimale ontwikkeling van kinderen
o Persoonlijke ontwikkeling en zingeving bevorderen
o Stimuleren tot bewegen
Zullen we ons ook vitaler voelen als we ons vanuit natuurlijke principes organiseren?
Een nieuwe focus op de waarde van diversiteit. Een van de natuurwetten is bijvoorbeeld hoe groter de diversiteit, hoe weerbaarder het ecosysteem. Om met elkaar te kunnen veranderen zijn weerbaarheid en veerkracht, net als vitaliteit, belangrijke kwaliteiten.
Hoe ziet dit er in de praktijk uit als we werken vanuit een systeem -de natuur- waarin groei ook belangrijk is maar waar het niet centraal staat? In de natuur is groei geen einddoel maar een tussenfase. Na groei, komt bloei en pas daarna kun je oogsten.
Bron van mogelijkheden
Wat als je je organisatie of je team eens ziet als een bron van mogelijkheden? Een veld waar je dingen wilt realiseren. Stel allereerst de vragen: wat tref ik aan, wat is er nodig en wat is mogelijk?
Het is verleidelijk om zo snel mogelijk te zaaien maar het is beter om eerst te bedenken wat je wilt oogsten. Wat is je doel, wat is daarvoor nodig? In organisaties wordt dit meestal in een strategisch plan geformuleerd, wat vervolgens wordt geïntroduceerd en uitgerold. Zonder al te veel tijd te nemen om te kijken naar ‘wat tref ik aan’ en ‘wat is er mogelijk’. Helaas gaat zaaien in onvruchtbare, stugge of verwaarloosde grond, je niet het gedroomde resultaat geven. Zorg dus voordat je aan de slag gaat met nieuwe initiatieven en veranderplannen, dat er een gezonde voedingsbodem is, gebaseerd op vertrouwen, openheid, diversiteit en inclusiviteit.
Wat wil je oogsten?
Een volgende stap is om te zaaien wat je uiteindelijk wilt oogsten. Je kijkt waar en wanneer dat het beste kan en dan is het wachten totdat de eerste resultaten zichtbaar worden. Dit is een onvermijdelijke en lastige, onzekere fase. We zijn gewend aan schaalbaarheid van nieuwe initiatieven met een bijbehorende ambitieuze planning. Dan voelt onzekerheid over niet weten wat er gebeurt, erg ongemakkelijk. Dit geldt voor iedereen in een organisatie en zeker ook voor degenen die leidinggeven. Zij worden immers vaak verantwoordelijk gemaakt voor het zo snel mogelijk leveren van resultaat. Maar tot wasdom komen vraagt naast hard werk vooral om tijd. Dus geen snel resultaat maar wel een resultaat dat goed geworteld is en daarmee duurzaam en inclusief. Wat je in deze fase doet is er op vertrouwen dat het goed komt. Je hebt immers gewerkt om de juiste omstandigheden te creëren. Dat iets niet zichtbaar is, betekent niet dat er niets gebeurt!
We zijn gewend aan schaalbaarheid van nieuwe initiatieven met een bijbehorende ambitieuze planning. Dan voelt onzekerheid over niet weten wat er gebeurt, erg ongemakkelijk.
Is dat in organisaties niet precies zo? Hebben we als mens ook niet even tijd nodig om ons nieuwe ontwikkelingen eigen te maken en om te schakelen naar een nieuwe fase?
Wat doe je met onverwachte zaken?
Eenmaal de fase van zaaien voorbij, komen nieuwe initiatieven in de groeifase. Maar, omdat de bodem meer bevat dan jij erin hebt gestopt - er is immers historie en andere ideeën - gaan er ook zaken groeien die je niet gepland had. Er bestaat nogal eens de neiging om deze zaken de kop in te drukken maar beter is het om ze te bestuderen: draagt het onverwachte bij aan een mooie, diverse tuin óf is het een woekeraar die jouw oogst gaat bedreigen?
Van groei naar bloei
Na groei komt bloei. Bloei ontsluit de potentie van een organisatie, de mensen die er werken en maakt de diversiteit zichtbaar. Het is een fijne fase, waar er niet veel meer te doen valt dan genieten. Bij bloei begint de werkelijke transformatie pas. Uiteindelijk wil je niet alleen bloemen maar ook gezonde vruchten plukken van je werk.
Het is goed nieuws dat steeds meer mensen het belang zien van duurzaamheid en diversiteit. Steeds meer mensen ervaren dat de natuur ons veel energie brengt. Organisaties kunnen de lessen van de natuur goed gebruiken om een nieuw duurzaam model te vinden. De natuur biedt volop inspiratie. Geen groeimodel maar een bloeimodel. Een levend systeem dat voldoende veerkracht heeft om zich telkens weer aan veranderende omstandigheden aan te passen.
Bronnen:
· ‘A sense of purpose a practical guide’ (2021), Arjo Klamer professor Humane Economie VU Amsterdam
· Circle.nl: Interview Kees Klomp met Arjo Klamer over economische waarde
· ‘Donut Economie’(2017), Kate Raworth
· Natuurlijk Kapitaal (natuurlijk kapitaal.nl)
· ‘Tuinieren voor de geest’ (2020), Sue Stewart Smith
· Groen, goed voor de gezondheid (18 oktober 2019), WUR
