Pestgedrag in organisaties, waar komt het vandaan?

Niet alleen worden kinderen op school gepest, ook medewerkers kunnen het slachtoffer worden van pestgedrag. Dat blijkt zelfs een kwart van alle werkenden te zijn. Dat zijn 2,3 miljoen mensen die te maken hebben met treiteren, roddelen, uitlachen of ander vervelend gedrag tijdens het werk. Bijna 1 op de 5 stelt dat de sfeer op het werk slecht is door de crisis volgens dit onderzoek.

Waar komt dit gedrag vandaan?

Emeritus hoogleraar Joost Kampen promoveerde op de theorie van verwaarloosde organisaties. Een verwaarloosde organisatie is een organisatie waarin het langdurig ontbreekt aan sturing en begeleiding van de organisatieontwikkeling als gevolg waarvan patronen van schadelijke interactie tussen leiding en medewerkers ontstaan. Veel van de organisaties waar ik werkte, hadden kernmerken van zo’n verwaarloosde organisatie.

Overlevingsstand

Medewerkers staan volgens Kampen in een overlevingsstand en de relaties tussen leiding en medewerkers worden gekenmerkt door wantrouwen en spelgedrag. De medewerkers doen alsof zij verbinding hebben met de doelstellingen van de organisatie. De gedragspatronen tussen leiding en medewerkers versterken elkaar: het gedrag van de leiding roept een tegenreactie bij de medewerkers op.

Verstoorde werkrelaties

Bij ernstige verwaarlozing zijn de relaties zodanig verstoord dat de wederkerigheid verdwijnt en zelfhandhaving bij medewerkers vooropstaat. Dit betekent dat vele gangbare managementbenaderingen gericht op stimuleren, ontwikkelen, belonen of straffen van medewerkers de bedoelde uitwerking zullen missen, omdat zij expliciet uitgaan van wederkerige relaties tussen leiding en medewerkers.

Het ontbreken van leiderschap

Medewerkers werken mee in de veranderprojecten, maar ‘doen alsof’ om voor zichzelf een ongrijpbare positie te verwerven. De (top)leiding in een organisatie is verantwoordelijk voor de verwaarlozing maar hoeft niet schuldig te zijn; het nalaten is doorgaans niet bewust gedaan: er ontbreekt leiderschap. De top kan in beslag genomen worden door grote beleidsdrukte, het managen van de externe omgeving of door ambitieuze toekomstplannen. Het kan ook zijn dat de top incompetent en onzeker is. De consequentie van die houding is dat de top niet beschikbaar is voor de interne organisatie.

Pestgedrag als symptoom

Pestgedrag, dat ik veel heb waargenomen in organisaties, is een symptoom van een verwaarloosde organisatie. Rutger Bregman stelt in zijn boek ‘De meeste mensen deugen’ dat pestgedrag uitsluitend ontstaat wanneer er sprake is van oude hiërarchische machtsstructuren. Wanneer er een systeem is van expliciete, formele regels, die van bovenaf zijn opgelegd, is het niet vreemd dat je buitensporig gedrag zult zien. Bregman ziet dat dat op scholen begint, waar jonge kinderen te maken krijgen met een oud systeem van gehoorzaam zijn. Het tegenovergestelde is ook waar: wanneer kinderen vrij zijn en zelf kunnen kiezen wat ze kunnen en willen leren, is er geen pestgedrag en wordt uitzonderlijk gedrag of het uiterlijk van andere kinderen normaal gevonden. Vrije scholen zijn hiervan een voorbeeld, net als het Democratisch Onderwijs. Dit gegeven is belangrijk wanneer we naar jouw pionierende rol kijken in organisaties. Een belangrijke voorwaarde is dat je een cultuur schept van vrijheid, maar ook van natuurlijke hiërarchie.

Wil je meer weten over hoe je zo’n nieuwe cultuur van vrijheid in je organisatie schept waarbij er sprake is van natuurlijke hiërarchie? Bestel dan mijn boek ‘Pionierend Leiderschap, een bevrijdend perspectief voor een wereld in transitie’.